Çini Yapım Aşamaları – Çini Desen Çizimi

Tüm sanat dallarında olduğu gibi geleneksel sanatımız çinicilikte çini desen çizimi eserin ortaya çıkmasındaki en önemli aşamalardan biridir. Bir mekanın yada bir bölümünün süslenmesi, eşyanın şekillerle bezenmesi, bir abidenin daha güzel görünmesi için yapılan süslemeler, şekiller için Tezyinat ifadesi kullanılır. Türk tezyinat sanatı içinde motifler kullanılarak oluşturulan desenler geleneksel sanatlarımız içinde geçmişten gelen kültür mirasımız olarak hala geçerliliğini korumaktadır.

Çinicilikte olduğu gibi hat, tezhip, ciltleme, kumaş, el yazması eserler, minyatür gibi geniş bir alanda zengin desen çizimi örnekleri görmekteyiz. Desenlerin temelini oluşturan motifler özellikle Türkler’ in İslamiyet’ i kabulü ile ayrı bir zenginlik kazanmıştır. Türk süsleme sanatı Selçuklular döneminden başlayarak gelişen uslüplar Osmanlı zamanında daha geliştirilerek motifle çeşitlendirilmiştir.

Çini Motifleri

Motfiler arasında stilize edilmiş bitki, hayvan, geometrik şekiller, yaprak, ağaç, bulut kullanılmıştır. Motfiler hakkında detaylı bilgi için https://www.istanbulumsanat.com/iznik-cini-desenleri-ve-motif-isimleri/ yazımızı okuyabilirsiniz.

Desenler

Çini sanatında desen çiziminde yaprak çiziminin önemli bir yeri vardır. Çeşitli formlarda olan yaprak Hatayi grubu içinde çiçekli desenler içinde sıkça görülür. Hatayi çizimide çiçeklerin üstten görünümü sitilize edilmiştir. Yapraklar iel birlikte çiçekli motifler çiçeğin yaprak sayısına göre farklı isimler alarak desende kullanılır.

Penç adı verilen çiçek motifi çizilirken pergel yardımıyla dairesel olarak çiçeğin kuşbakışı görünümü çizilir. Kaç yapraklı olacak ise  daire o kadar eşit parçaya bölünür. Her bir bölmeye uygun büyüklükte çiçek yaprakları yerleştirilir.

Bazı çiçeklerin görünüşü birden fazla kat içerebiliyor ve buna katmer adı veriliyor. Böyle bir penç çizimi içi niç içe daireler çizilerek yapraklar yerleştirilir. Bu ince sanatta gerçek hayattaki gibi dış çemberden içe yaklaştıkça yan, yarı çap daraldıkça yapraklar da küçülür.

Türk çini sanatında ilk bitki motifleri Anadolu Selçukluları döneminde görülmeye başlanmıştır. En güzel örneklerinden biri Konya’ da bulunan Karatay Medresesi’ dir. Eşrefoğlu Cami’nde de harika örneklerini görülmektedir.

Osmanlı’ daki çini sanatı gelişim sürecinde de çiçek motifleri oldukça yaygındır. 15. yüzyılda tezhip sanatında kullanılan çiçekli desenler ile cami, türbe, medrese ve saray gibi yerlerde de çiçek motifli çini örnekleri oldukça fazladır. Türk – İslam sanatları içinde çiçek motifleri dini sembol olarak da kullanılmıştır. Dönemin en güzel çiçek desenli İznik çini motifleri için İstanbul’ da bulunan Rüstem Paşa Cami mükemmel bir örnektir. Daha detaylı bili için https://www.istanbulumsanat.com/cicekli-cini-motifleri-ve-anlamlari/ yazımızı inceleyebilişiniz.

Çini Deseni Nasıl Çizilir?

Motifler çini bisküvisi üzerine aktarılmadan önce parşömen kâğıdı üzerine kurşun kalem ile çizilir. Bisküvi üzerine aktaracağımız deseni kendimiz çizebileceğimiz gibi Hatayi, Rumi, Penç gibi hazır desen kalıplarını kolayca bulmak mümkündür.

Çizilen desenler geometrik şekilde olabileceği ya da dairesel formlardan türetilebileceği için pergel ve cetvele ihtiyaç duyulmaktadır. Pergel çini bisküvisi üzerinde alanlara ayırma, ortayı bulma, dairesel desenleri çizme gibi birçok alanda kullanılabilmektedir.  Çinicilik sanatında desen çizimi belli bir kompozisyon dahilinde desenin aktarılacağı çini bisküvisi büyüklüğüne göre parşomen kağıdına yerleştirilir. Desen içinde kullanılacak yapraklar, çiçekler, dallar veya diğer motifler yerleştirildikten sonra motfilerin çizim tekniğine göre desen kağıt üzerine çizilir.

Çizilen desen üzerindeki hataları düzeltmek amacıyla hamur silgi kullanılır. Hamur silgi aynı zamanda bisküvi üzerine çizilen desenleri silme işleminde de kullanılmaktadır. Çizim aşamasında hatalı çizilen yerler hamur silgi ile silinerek tekrar çizilir.

Çini yapım aşamalarından biri olan desen çizimi aşamasından sonra desenin çini yüzeyi üzerine transferi için önemli bir adım olan desen delme işlemine geçilir.