Çini Sanatında Kullanılan Çini Terimleri

Anadolu topraklarında çini tarihi oldukça eski bir geçmişe sahip. 11. yüzyıldan günümüze kadar korunmuş bir sanat çinicilik. Bu zaman tünelinde gün geçtikçe çini yapım aşamaları tekniği de oldukça gelişmiş ve kendine has çini terimleri kullanılmıştır.

Bu kadar köklü olan geleneksel çini sanatı aynı zamanda Unesco tarafından kültürel miras olarak tanınıyor. Ülkemizde en çok İznik ve Kütahya çinileri biliniyor. Bunun yanında Çanakkale ve Edirne’ de de üretim yapılıyor.

Çini sanatı zarafeti, temizliği, inceliği, doğanın güzelliğini, sanatçının estetiğini yansıtıyor. Bulunduğu mekanlarda insanın içini açan çini desenleri, canlı renkleri ile kültürümüzü en iyi şekilde yansıtıyor. Çini desenleri hakkında daha fazla bilgi için İznik Çini Desenleri ve Motif İsimleri başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Çini Terimleri

Süsleme için kullanılan, bir yüzü sırlı ve genellikle çiçek resimleriyle bezeli, pişmiş, balçık levha anlamına geliyor çini. Porselen, mozaik, tabak, fayans gibi ürünler üzerine yapılan süslemeye de çinicilik deniliyor. Geleneksel çini sanatı her bir sanat dalındaki gibi kendine has terimler içeriyor.

Çini terimleri deyince en başta çini yapımı aşamasından başlarsak ana madde olarak kuvars kullanılıyor. Osmanlı’ da bu madene necef denilirmiş. Kuvars çok dayanıklı bir madde olduğundan İznik Çinileri de son derece dayanıklı bir yapıya sahip oluyor.

Kaşi Çini, Evani Çini Nedir?

Duvar çinilerine Kaşi adı veriliyor. Kaşi çiniler cami başta olmak üzere türbe ve saray duvarlarında kullanılıyor.

Evani Çiniler ise günümüzde de yaygın olarak kullanılan tabak, kase, vazo, sürahi gibi çiniler için kullanıyor.

Çini Yapım Aşamaları

Çini hamur aşamasında iken hamuru belli şekillere getiren kişiye kündeci deniliyor. Çini hamurunun kalıptan çıktıktan sonra fırıncı tarafından ilk fırınlama yapılır. Bu işlemden sonra sanatçının önüne gelen desenlemeye hazır olan mamüle bisküvi deniliyor.

Çini terimleri arasında ilginç bir ismi olan bisküviye deseni aktarmak için parşömen kağıdı kullanılır. Şeffaf ve ince parşömen üzerindeki desenler iğneleme aşamasında delinir. Kömür tozu kullanarak kömürleme aşamasında çini motifleri bisküviye geçirilir. Bu işleme desen transferi adı verilir. Çini motifleri olarak Milet  işi, Şam işi, Baba Nakkaş, Hatayi, Rumi, Çintemani gibi isimler çini terimleri içinde kullanılır.

Fırça yardımıyla desenin ana çizgileri üzerinden siyah boya ile geçmeye tahrirleme adı verilir. Tahrir çeken kimi sanatçılar tahrirkeş unvanını kullanmayı tercih edebiliyor.

Tahrir ve boyama (bezeme de deniliyor) işleminde özel fırçalar kullanılır. Samur denilen fırçalar günümüzde fırça için farklı kıl kullanılarak da üretiliyor.

Yapım aşamalarını için detay bilgi için Çini Yapım Aşamaları Nelerdir? Çini Nasıl Yapılır? yazımızı inceleyebilirsiniz.

Çini ürünlerin üzerinde düzgün dairesel çizgiler çekmek için trilin denilen pergel kullanılıyor.

Çini boyaları oksitli malzemelerden oluşuyor ve çini sanatında çeşitli renk adları mevcut. Kobalt mavi, zeytin yeşili, patlıcan moru, mercan kırmızısı, pembe kobalt, yağ yeşili gibi bir çok renk kullanılıyor.

Boyama işleminden sonra sonra çiniyi cam gibi parlak yapmak için sır denilen madde ile çini kaplanır ve tekrar fırına verilir. Sır için sırça terimi de çinicilikte kullanılır.